मापन
मापन (Measurement) या घटकावर पाठ घेण्यासाठी खालीलप्रमाणे सविस्तर नोट्स तयार केल्या आहेत.
१. मापन म्हणजे काय?
मापन म्हणजे एखाद्या वस्तूचे, पदार्थाचे किंवा घटनेचे प्रमाण निश्चित करणे. हे प्रमाण प्रमाणित एककांचा (Standard Units) वापर करून मोजले जाते. उदाहरणार्थ, लांबी मोजण्यासाठी मीटर, वजन मोजण्यासाठी ग्रॅम आणि वेळ मोजण्यासाठी सेकंद.
२. मापनाची गरज आणि महत्त्व
अचूकता: मापनामुळे आपल्याला एखाद्या गोष्टीचे अचूक प्रमाण कळते.
तुलना: मापनामुळे दोन किंवा अधिक वस्तूंची किंवा प्रमाणांची तुलना करणे सोपे होते.
व्यवहार: दैनंदिन जीवनातील खरेदी-विक्री, बांधकाम, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये अचूक मापन आवश्यक असते.
वैज्ञानिक अभ्यास: वैज्ञानिक संशोधनासाठी प्रत्येक वस्तूचे अचूक मापन करणे महत्त्वाचे असते.
३. मापनाची प्रमुख एकके (Units of Measurement)
मापनाचे प्रमुख चार प्रकार आहेत:
अ) लांबीचे मापन (Measurement of Length)
एकके:
मूलभूत एकक: मीटर (Meter)
लहान एकके: मिलिमीटर (mm), सेंटीमीटर (cm)
मोठी एकके: किलोमीटर (km)
साधने: मोजपट्टी (Measuring Tape), फूटपट्टी (Ruler)
रूपांतरण (Conversion):
10 mm = 1 cm
100 cm = 1 meter
1000 meter = 1 km
ब) वस्तुमानाचे मापन (Measurement of Mass)
एकके:
मूलभूत एकक: ग्रॅम (Gram)
लहान एकके: मिलिग्रॅम (mg)
मोठी एकके: किलोग्रॅम (kg), क्विंटल (Quintal), टन (Ton)
साधने: तराजू (Weighing Scale), इलेक्ट्रॉनिक तराजू
रूपांतरण (Conversion):
1000 mg = 1 gram
1000 gram = 1 kg
100 kg = 1 क्विंटल
1000 kg = 1 टन
क) धारकतेचे मापन (Measurement of Capacity)
एकके:
मूलभूत एकक: लिटर (Litre)
लहान एकक: मिलिलिटर (ml)
साधने: मोजपात्र (Measuring Cylinder), लिटरचे माप
रूपांतरण (Conversion):
1000 ml = 1 लिटर
ड) वेळेचे मापन (Measurement of Time)
एकके:
लहान एकके: सेकंद (Second), मिनिट (Minute)
मोठी एकके: तास (Hour), दिवस (Day), आठवडा (Week), महिना (Month), वर्ष (Year)
साधने: घड्याळ (Clock), स्टॉपवॉच (Stopwatch)
रूपांतरण (Conversion):
60 सेकंद = 1 मिनिट
60 मिनिटे = 1 तास
24 तास = 1 दिवस
7 दिवस = 1 आठवडा
365 दिवस = 1 वर्ष
४. मापनाचे विविध प्रकार
नैसर्गिक मापन: पूर्वीच्या काळी मानवी शरीराच्या अवयवांचा वापर करून मापन केले जाई, उदा. हात, बोट, पाऊल. पण यात एकसारखेपणा नसल्याने हे मापन अचूक नसते.
प्रमाणित मापन: आंतरराष्ट्रीय स्तरावर निश्चित केलेल्या प्रमाणित एककांचा (SI Units) वापर करून केलेले मापन. यामुळे मापन सर्वत्र सारखे व अचूक होते.
५. मापन शिकवताना वापरता येणारी उदाहरणे:
लांबी: वर्गाच्या खोलीची लांबी मोजणे, पेन्सिलची लांबी मोजणे.
वजन: फळे किंवा भाज्यांचे वजन मोजणे.
वेळ: शाळेची सुट्टीची वेळ, एका कामासाठी लागणारा वेळ.
धारकता: बाटलीतील पाण्याचे प्रमाण मोजणे.
हे नोट्स तुम्हाला तुमच्या विद्यार्थ्यांसाठी मापन या विषयावर एक चांगला पाठ तयार करण्यास नक्कीच मदत करतील.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा